Waldemar Bartosz
Mija 163 rocznica wybuchu Powstania Styczniowego. To największe powstanie, przed tym Warszawskim z 1944r., pomimo upływu czasu, zapisało się na trwale w mentalności Polaków. Akcje zbrojne obiegły zarówno Królestwo Polskie, tzw. ziemie zabrane (dzisiejsza Litwa, Białoruś i Ukraina). Na terenie dzisiejszego województwa świętokrzyskiego (ówczesne krakowskie i sandomierskie) liczne bitwy odcisnęły trwałe ślady. Mamy więc pamiątki, cmentarze, tablice. Alfabetyczny, pobieżny katalog tych pamiątek wygląda okazale:
– Bardo, gmina Raków – zbiorowa mogiła 120 nieznanych powstańców poległych w boju pod Czarną i Rakowem w dn. 18 grudnia 1863r.;
– Bebelno, gmina Włoszczowa, na cmentarzu parafialnym groby 11 powstańców poległych 28 kwietnia 1864r.;
– Bodzentyn, na łące mogiła Karola Zygadlewicza, kwatermistrza gen. Langiewicza. Został stracony 14 września 1864r. Na cmentarzu zbiorowa mogiła poległych 22/23 stycznia 1863r.;
– Busko-Zdrój, na cmentarzu mogiła 25 powstańców z oddziałów gen. Langiewicza i Czachowskiego, poległych pod Grochowiskami 18 marca 1863r.;
– Czarna, gmina Stąporków, na cmentarzu mogiła rodzinna powstańca Antoniego Bucelskiego, zm. w 1931r.;
– Ćmińsk, gmina Miedziana Góra, na cmentarzu mogiła 8 powstańców poległych pod Bobrzą 18 czerwca 1863r.;
– Ewelinów, gmina Łopuszno, w lesie zbiorowa mogiła 43 powstańców poległych 26 lutego 1863r.;
– Gowarczów, groby powstańców: Hipolita Sobeckiego i Andrzeja Jaroszka;
– Grochowiska, gmina Pińczów, mogiła nieznanych powstańców poległych w miejscowej bitwie 18 marca 1863r.;
– Jędrzejów, na cmentarzu parafialnym mogiła 34 powstańców;
– Karczówka – Kielce, przy murze klasztornym zbiorowa mogiła powstańców zmarłych w szpitalu klasztornym w styczniu 1863r.;
– Końskie – na terenie miasta mogiła dwóch powstańców;
– Kunów – cmentarna mogiła 38 powstańców;
– Kurozwęki, gmina Staszów, przy drodze krzyż upamiętniający partyzantów;
– Kurzelów, gmina Włoszczowa, na cmentarzu grób 20 powstańców poległych 26 lutego 1863r.;
– Łosienek, gmina Piekoszów, przy drodze samotna powstańcza mogiła;
– Małogoszcz, na cmentarzu mogiła 175 powstańców z oddziału Langiewicza i Jeziorańskiego;
– Nawarzyce, gmina Wodzisław, na cmentarzu mogiła płk Bogdana Bończy;
– Nowy Korczyn, na cmentarzu nagrobek na mogile nieznanych powstańców;
– Opatów, mogiła mjr Ilji Filipowicza Klewcowa oraz grób zbiorowy 49 powstańców;
– Ostrowiec Świętokrzyski, na osiedlu Stawki mogiła 10 powstańców a na cmentarzu pochowanych 17 powstańców;
– Pierzchnica, na cmentarzu mogiła nieznanych powstańców;
– Secemin, mogiła 17-letniego powstańca – Gustawa Saskiego – kuzyna Stefana Żeromskiego;
– Skarżysko-Kamienna, na dziedzińcu Odlewni Kamienna mogiła 2 nieznanych powstańców;
– Sobków, na cmentarzu mogiła Gustawa Świeżawskiego poległego 23 czerwca 1863r.;
– Staszów, na cmentarzu przy kościele św. Bartłomieja mogiła 6 powstańców;
– Suchedniów, na cmentarzu trzy mogiły powstańcze;
– Szaniec, gmina Busko-Zdrój, mogiła 27 nieznanych powstańców;
– Szewna, gmina Bodzechów, mogiła zbiorowa 11 powstańców gen. Hauke-Bosaka;
– Święta Katarzyna, w leśnej mogile pochowano nieznanego powstańca;
– Wąchock, na cmentarzu mogiła powstańca Karola Ziemlińskiego poległego 3 lutego 1863r.;
– Zaborze, gmina Morawica, przy wjeździe do wsi mogiła zbiorowa trzech nieznanych powstańców.
Zasygnalizowane miejsca pamięci to tylko niektóre ślady walki z zaborcą rosyjskim. Nadal budują pamięć historyczną i narodową tożsamość.