Czy w związku z dużym natężeniem pracy pracodawca może skłonić pracowników do pracy w godzinach nadliczbowych? Jakie są limity tygodniowe, miesięczne i roczne pracy w godzinach nadliczbowych? Kiedy jest dopuszczalna praca w godzinach nadliczbowych?
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy. Takim szczególnymi potrzebami mogą być jak najbardziej dodatkowe nieplanowane zamówienia. Limity dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych dotyczą wyłącznie szczególnych potrzeb pracodawcy i są uregulowane w przepisach Kodeksu Pracy. Zasadą jest, że liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku ze szczególnymi potrzebami pracodawcy nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym.
Typową sytuacją jest taka, gdy pracownik pracuje 40 godzin w tygodniu – przez 5 dni, co w konsekwencji daje 8-godzinny dzień pracy. Jednak w pewnych sytuacjach organizacja czasu pracy może się komplikować i pracownik musi pozostać dłużej w dyspozycji pracodawcy. Mowa tu o tak zwanych godzinach nadliczbowych.
Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. Ponadto praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w przypadku szczególnych potrzeb pracodawcy.
Można przyjąć, że nagły wzrost zamówień na rzecz pracodawcy wpisuje się w jego potrzeby, co może uzasadniać polecenie wykonania pracy nadliczbowej. W tym przypadku nie chodzi o skłonienie pracowników do pozostania w pracy dłużej, tylko o legalne wydanie polecenia wykonania pracy nadliczbowej tak, aby wspomniane zlecenia zostały zrealizowane.
Odnosząc się do kwestii limitów godzin nadliczbowych, kodeks pracy reguluje to w dwóch przepisach. Zasadą jest, że liczba godzin nadliczbowych z powodu szczególnych potrzeb nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym. Ponadto w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, jest dopuszczalne ustalenie innej liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym. Ponadto przyjmuje się, że tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Warto pamiętać, że problematyka zlecenia pracownikom pracy w godzinach nadliczbowych jest kontrolowana przez inspektorów PIP. Jeżeli pracodawca wykaże, że kierował się szczególnymi potrzebami w związku z napływem dodatkowych zleceń – inspektor nie będzie kwestionował legalności wydania polecenia wykonywania pracy nadliczbowej – za wyjątkiem sytuacji, w której przekroczone zostałyby limity takiej dodatkowej pracy.
Problematyka pracy w godzinach nadliczbowych jest kontrolowana przez inspektorów również w przypadkach, gdy doszło do wypadku przy pracy. Badana jest wówczas kwestia tego, czy do wypadku doszło podczas normalnego czasu pracy, czy w ramach pracy nadliczbowej – i tym samym, czy praca taka została powierzona w sposób legalny.
Oprac.: Dział Pomocy Związkowej
Zarządu Regionu Świętokrzyskiego
NSZZ „Solidarność”